همه چیز دربارۀ معده

معده

معده یا شکم، عضو توخالی، عضلانی و حجیمی از لوله گوارش است که به شکل لوبیا می‌باشد که در مرحله دوم گوارش عمل می‌کند و نقش گوارش شیمیایی را بر عهده دارد. محفظه معده از بالا به مری و از پایین به دوازدهه مربوط می‌شود.

این عضو در ناحیهٔ هایپوکندریاک چپ و اپی گاستریک قرار دارد و در قسمت قدام به وسیله مهره‌های ششم تا نهم سینه‌ای حمایت می‌شود. معده به دلیل ترشح اسید هیدروکلریدریک و فاکتور ضد کم خونی جزء غدد برون ریز ثانویه محسوب می‌شود. همچنین به دلیل ترشح گاسترین، گرلین،نوروپپتیدY، سوماتوستاتین، هیستامین و اندوتلین نیز جزء سلول درون‌ریز محسوب می‌شود.

عملکرد

غذا پس از عبور از مری وارد معده می‌شود. معده عضوی است عضلانی. به خاطر تولید اسید هیدروکلریک در معده محدوده PH آن بین ۱ تا ۴ است که  بستگی به نوع جاندار، غذای درون معده، زمان آن در طول روز و مصرف دارو دارد. اسید معده توسط سلولهای جداری ترشح می‌شود. هورمون گاسترین، تحریک عصب پاراسمپاتیک (استیل کولین) و هیستامین بر میزان ترشح اسید مؤثر هستند. برخی از سلولهای معده همچنین برای حفاظت از مخاط آن اسید را معکوس ترشح می‌کنند. فاکتور داخلی نیز در معده ترشح می‌شود و با اتصال به و ویتامین ب۱۲ نقش مهمی در جذب این ویتامین دارد.
غذا در معده به ذرات کوچکی خرد می‌شود تا غذا بتواند در روده باریک جذب شود. در طول روز حدود ۲ تا ۳ لیتر اسید در معده ترشح می‌شود که بیشترین مقدار ترشح در غروب است.
معده اولین مکان ذخیره موقت غذاست که قابلیت منبسط شدن دارد به طوری که می‌تواند حدود ۲ تا ۴ لیتر غذا را در خود نگه دارد.

با وجودی که امکان پاره شدن معده بر اثر پرخوری وجود دارد، اما رفلاکس تهوع کمک می‌کند که معده به این مرحله نرسد. معده انسان‌ها به طور  متوسط می‌تواند حدود یک تا یک و نیم لیتر غذا را تحمل کند اما تا قبل از پاره شدن می‌تواند برای جا دادن چهار برابر این مقدار غذا، به اصطلاح کش آید.

بافت‌شناسی

معده مجموعاً چهار لایه اصلی دارد:

۱. مخاط(mucosa) شامل سه بخش اپی‌تلیوم، لامیناپروپریا و موسکولاریس موکوزا می‌باشد. سلول‌های اصلی (ترشح کننده پپسینوژن)، سلولهای کناری (ترشح کننده اسید معده و فاکتور داخلی)، سلولهای واقع در گردن غدد (ترشح‌کننده موکوز) و سلولهای انترواندوکراین (APUD) ترشح کننده هورمون‌هایی مانند گاسترین، هیستامین، سروتونین و کوله سیستوکینین

۲. زیر مخاط(submucosa) شامل بافت همبند فیبروزی و شبکه عصبی مایسنر

۳. لایه عضلانی (muscularis externa) شامل عضلات مایل داخلی، عضلات حلقوی میانی، شبکه عصبی اوئرباخ و لایه عضلات طولی خارجی

۴. لایه سروزا (serosa) بافت همبندی که به نوعی ادامه صفاق است.

بیماریهای معده

معده ممکن است منشاء مشکلات مختلفی باشد که شایعترین آنها عبارتند از سوء هاضمه، اولسر پپتیک، ریفلاکس، سرطان معده، خونریزی معدهآلودگی به هلیکوباکتر پیلوری ، مصرف دارو های ضد التهاب غیر استروییدی (NSAIDss) و...

ریفلاکس معده: بازگشت غذای خورده شده به همراه اسید معده از کاردیا(ابتدای معده) یا خود معده یا دوازدهه(انتهای معده)به ابتدای مری و گهگاهی به دهان که حال ناخوشایندی به فرد می دهد و ترش مزه است را ریفلاکس معده می گویند.

چرا ریفلاکس رخ می دهد؟ ریفلاکس معده وقتی رخ می دهد که دریچه ابتدایی معده(کاردیا) شل شده باشد.

دریچه کاردیا چگونه شل می شود و راه درمان آن چیست؟ علل های مختلفی برای شل شدن دریچه کاردیا وجود دارد و یکی از مهمترین این عوامل نوشیدن هر نوشیدنی هنگام صرف غذاست و راه درمان آن هم در اکثر افراد رعایت چند نکته است:

1. 1 ساعت قبل و بعد از صرف غذا هیچ نوشیدنی صرف نشود مگر با تجویز پزشک (اعم از خوردن دارو و ....)
2. تا یک ساعت بعد از غذا به هیچ وجه نباید دراز کشید. (در اینصورت غذا راه مری تا معده را به راحتی طی نمی کند.
3. وعده های غذاییتان را تنظیم کنید و سر وقت آن را صرف کنید،(در صورت امکان با مشورت پزشک.)
4. پرخوری نکنید،(سعی کنید قبل از سیر شدن از غذا خوردن دست بکشید،مگر با تجویز پزشک.)
5. بلافاصله بعد از صرف شام به رختخواب نروید،(چراکه وقتی شما خواب هستید اعضای داخلی بدن بعد از 2 ساعت شروع به استراحت می کنند و اگر شما بلافاصله بعد از صرف شام خواب رفتید معده شما زمانی برای استراحت ندارد چراکه در حال هضم شام شماست و به همین دلیل به معده فشار آمده و به مرور زمان بافت معده تخریب می شود.

نکاتی مهم از پیشگیری تا درمان سرطان معده

سرطان معده یکی از شایع ترین سرطان ها در میان مردان و زنان است که تا کنون علت مشخصی برای آن عنوان نشده است.سرطان معده ناشی از رشد خارج از کنترل سلول های بدخیم در معده است که طی سالیان و به آرامی رشد می کند، ولی متاسفانه در  مراحل ابتدایی علائم چندانی ندارد و شاید به همین دلیل بسختی تشخیص داده می شود. بد نیست بدانید علل حتمی و واقعی این سرطان بدرستی کشف نشده است.

دکتر سیدمحمود اسحاق حسینی، فوق تخصص گوارش و آندوسکوپی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفت وگو با جام جم می گوید:در بروز سرطان معده چند عامل نقش مهم دارد و عامل اول، تغذیه است. افرادی که سوءتغذیه دارند و بدنشان با کمبود کالری مواجه است بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این سرطان قرار دارند. کمبود پروتئین ها و ویتامین ها بویژه ویتامین های A و CC، مصرف مداوم مواد غذایی چرب و شور و غذاهای آماده و فست فودها نیز از عوامل زمینه ساز سرطان معده محسوب می شود. همچنین بیماری های معده می توانند زمینه ابتلای افراد به سرطان معده را فراهم کنند.

حواستان به هلیکوباکتر باشد

یکی از مهم ترین بیماری های معده، عفونت هلیکوباکتری است که باعث بروز زخم معده و ورم معده می شود و ممکن است ازجمله  عوامل مهم ابتلا به سرطان معده باشد. البته این طور نیست که هر فرد مبتلا به عفونت هلیکوباکتر دچار سرطان معده شود؛ در این صورت باید بیش از 55 درصد مردم جهان در اثر سرطان معده جان خود را از دست می دادند، چون بیش از نیمی از جمعیت جهان به این عفونت مبتلا هستند در حالی که فقط 3 درصد از این افراد ممکن است به سرطان معده مبتلا شوند. بنابراین بیمارانی که عفونت هلیکوباکترپیلوری دارند حتما باید درمان شوند و تحت نظر متخصص قرار بگیرند تا در آینده مشکلی برای آنها از نظر ابتلا به سرطان معده ایجاد نشود.

 

عوامل خطر را شناسایی کنید

به طور کلی افراد بالای 40 سال، بیماران مبتلا به پولیپ معده، مصرف سیگار و الکل و افرادی که سابقه فامیلی ابتلا به سرطان یا سابقه جراحی معده دارند بیشتر از افراد دیگر در معرض سرطان معده هستند. البته پولیپ ها اغلب خطرناک نیست، اما یک درصد آنها ممکن است به سرطان تبدیل شود. حتی شیوع این سرطان در آقایان و افرادی که گروه خونی AA دارند، هم بیشتر گزارش شده است. به  گفته دکتر اسحاق حسینی هر چند معمولا این بیماری زمانی تشخیص داده می شود که شرایط بیمار وخیم است، اما گروه های در معرض خطر حتما باید از سوی پزشک مورد معاینه منظم و دوره ای قرار بگیرند، چون در صورتی که سرطان در مراحل ابتدایی شناسایی شود، امکان درمان وجود دارد.

علائم سرطان معده

کاهش اشتها و کاهش وزن، درد معده، علائم سوءهاضمه مانند آروغ زدن و تهوع، احساس پری معده حتی پس از خوردن مقادیر کم غذا، تهوع و استفراغ، سوزش سردل و علائم شبیه به زخم معده، ورم معده، مدفوع سیاه، کم خونی و توده قابل لمس در بالای شکم  ازجمله علائم بروز سرطان معده است، اما ممکن است همه این علائم در بیمار مبتلا قابل مشاهده نباشد. همچنین این احتمال وجود دارد که بیمار با علائم گفته شده به متخصص مراجعه کند و تشخیص پزشک بیماری ها و مشکلات خوش خیم مانند گاستریت یا ورم معده ساده یا حداکثر زخم گوارشی باشد. با وجود این توصیه می شود در صورت بروز این علائم بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه  کنید.

 

آیا سرطان معده قابل پیشگیری است؟

به گفته دکتر اسحاق حسینی، پیروی از یک رژیم غذایی سالم، تامین ویتامین های ضروری بدن، مصرف روزانه میوه و سبزی، پرهیز از خوردن غذاهای آماده و کم کردن نمک مصرفی، مصرف نکردن دخانیات و الکل، داشتن تحرک و انجام چکاپ های دوره ای تا حد زیادی مانع از بروز سرطان معده می شود، اما ایمنی 1000 درصدی وجود ندارد.

 

از تشخیص تا درمان

بهترین روش تشخیص سرطان معده، آندوسکوپی است، اما عکسبرداری از معده به شیوه دبل کنتراست» نیز می تواند به تشخیص این بیماری کمک کند. اگر سرطان معده به موقع تشخیص داده شود، درمان پذیر است، اما با پیشرفت بیماری احتمال بهبودی کاهش می یابد.

برداشتن بخشی از معده که دارای سلول های سرطانی است، مهم ترین روش درمانی به حساب می آید. علاوه بر این ممکن است از شیمی درمانی یا رادیوتراپی نیز استفاده شود. از طرفی گاهی فرد بیمار به یک یا چند روش درمانی نیاز پیدا می کند که درمان های انجام  شده علاوه بر سلول های سرطانی بر بافت های سالم فرد نیز تاثیر می گذارند. بنابراین عوارض جانبی مهمی را ایجاد می کنند که مهم ترین آنها تهوع، استفراغ، بی اشتهایی و دردهای شکمی است. البته تغذیه بیمار در حین درمان سرطان معده و پس از آن اهمیت ویژه  ای دارد و بیمار باید حجم کافی از پروتئین، ویتامین و مواد معدنی دریافت کند. در عین حال به دنبال عمل جراحی سرطان معده که ممکن است به صورت برداشتن کامل معده یا حجم زیادی از آن باشد، کاهش وزن به طور شایع رخ می دهد و بیماران در پی مصرف غذا با حجم زیاد یا غذاهای شیرین، دچار کرامپ و دردهای شکمی، تهوع و نفخ و اسهال و سرگیجه می شوند، اما با محدود کردن مصرف مایعات و غذاهای شیرین و زیاد کردن دفعات مصرف مواد غذایی می توان این عوارض را تا حدی کنترل کرد.

از آنجاییکه دلایل ابتلا به سرطان معده کاملا مشخص نیستند، پس راههای پیشگیری قطعی از ابتلا به سرطان هم نمی شود بیان کرد، با این حال موارد زیر خطر ابتلا به سرطان معده را کاهش می دهند:

مصرف بیشتر میوه و سبزیجات. سعی کنید مقدار بیشتری میوه و سبزی از انواع مختلف و رنگ های مختلف مصرف نمایید.

مصرف غذاهای شور و دودی را کاهش دهید. اگر شما یسگاری هستید آنرا ترک کنید، زیرا که سیگار خطر ابتلا به انواع سرطان از جمله سرطان معده را افزایش می دهد.

در صورتیکه به بیماری هلیکوباکتر پیلوری  مبتلا هستید، با مصرف آنتی بیوتیک آنرا درمان کنید.درصورتیکه به بیماری سوزش معده یا رفلاکس مبتلا هستید، برای درمان آن اقدام نمایید.